This article is also available in English

De meeste mensen die ik voor het eerst ontmoet spreken mijn naam verkeerd uit, en ik ben er zo langzamerhand aan gewend om Pierce, Piet of Pierre genoemd te worden. Nu geef ik toe dat ze allemaal dezelfde betekenis hebben, verwijzend naar de rots waarop Christus besloot Zijn kerk te bouwen (Mattheüs 16:18) — aardig toepasselijk voor de zoon van een dominee, lijkt me. Soms als ik er voor in de stemming ben, leg ik uit dat ik Pier heet, “zoals in Scheveningen”. Mijn naam is zelfs in Holland, waar ik ben opgegroeid, ongebruikelijk — en dat komt omdat het geen Hollandse naam is, maar uit Friesland komt — die meest Noordelijke provincie met haar eigen cultuur, taal en natuurlijk — stamboek vee.

Mijn ouders hebben de traditie waar de kinderen naar hun grootouders vernoemd worden ernstig opgevat. Mijn broer, als oudste zoon van de oudste zoon, werd vernoemd naar onze grootvader van vader’s kant — Harmannus, afgekort tot Mans — en zo werd een opeenvolging voortgezet die al generaties lang standhield. Mijn zus werd Minke genoemd, naar mijn grootmoeder aan mijn moeder’s kant, want de traditie schrijft voor dat de oudste dochter wordt vernoemd naar haar moeder’s moeder. Toen ik op het toneel verscheen, had ik Lammechien kunnen heten naar mijn vader’s geweldige moeder, maar ik ben van het mannelijke geslacht en zo werd ik de trotse naamgenoot van Pier, mijn grootvader van mijn moeder’s kant.

Pier Haagsma was blij en vereerd dat zijn kleinzoon naar hem vernoemd werd — zijn vrouw Minke Bosma was een beetje teleurgesteld, want “het wordt nooit een Haagsma”. Net als in de familie Kuipers was er een generaties lange traditie waarbij de oudste zoon de naam van zijn grootvader erft — Jacob verwekte Pier, Pier verwekte Jacob enzovoort, totdat Jacob Ids verwekte, vernoemd naar mijn oom (als tweede zoon was oom Ids vernoemd naar zijn grootvader van moeder’s kant) die in 1944 door de Duitsers was gefusilleerd. Als die tragische gebeurtenis niet had plaatsgevonden, zou de naam Pier geen keuze voor mijn ouders zijn geweest — zoals ik al zei, vernoemen werd door hen ernstig opgevat en ze vonden niet dat je een naam moet kiezen die al eerder in de familie is gebruikt. Zoals in Friesland gebruikelijk is, hebben zowel mijn broer, zus en ikzelf als het merendeel van onze Friese neven en nichten slechts één voornaam — mijn Amerikaanse nicht Esther Minke is een van de weinige uitzonderingen. Met haar tweede voornaam is Esther uiteraard vernoemd naar dezelfde grootmoeder.

Het is goed mogelijk dat mijn grootmoeder’s teleurstelling over het niet doorgeven van de familienaam gedeeld werd door een van de voorouders van haar echtgenoot. Het blijkt dat de naam Pier in 1811 zijn intrede in de familie Haagsma doet — nog voordat de naam Haagsma officieel is aangenomen — als Jan Jakobs trouwt met Ybeltje Piers. Jan en Ybeltje noemen hun eerstgeboren zoon Jakob naar zijn vader, zoals de gewoonte was. Als hun tweede zoon in 1817 geboren wordt, vernoemen ze hem natuurlijk naar de vader van Ybeltje en wordt dus Pier Jans — en aangezien Jan in 1815 de naam Haagsma heeft aangenomen in navolging van de nieuwe Napoleontische wet, is Pier Jans Haagsma de eerste persoon in een lange keten die werd verbroken toen mijn neef Ids Haagsma werd genoemd en ik Pier Kuipers.

Als kinderen waren we ons altijd heel goed bewust van de geschiedenis van onze familie, vooral van onze moeder’s kant. Foto’s van lang geleden overleden familieleden prijkten in alle hoeken van ons huis in Rotterdam, dat — al was het dan een huurhuis — zelf ook een familie erfgoed was, bewoond door leden van de Haagsma club sinds 1936 totdat mijn moeder naar Friesland terugverhuisde in 2002.

De portretten van Rinske Gietema en Jitske van Ketel, beiden gekleed in traditioneel Fries kostuum, hingen boven de trap. Zij waren mijn moeder’s grootmoeders, respectievelijk van haar vader’s en haar moeder’s kant, waarbij mijn moeder de naam Rinske erfde. Volgens de regels van de vernoemingstraditie, betekent dat dat mijn moeder een tweede dochter is, aangezien de naam van de maternale grootmoeder — Jitske — gereserveerd is voor de oudste dochter. Dat was inderdaad het geval, maar mijn tante Jitske de Lange-Haagsma en haar man Piet overleden allebei aan tuberculose in hetzelfde jaar waarin Ids werd gefusilleerd. Ze zijn slechts een jaar getrouwd geweest.

Toen ik een paar maanden geleden bij mijn moeder op bezoek was, kwam het gesprek weer op de geschiedenis van onze familie. Tussen alle namen, foto’s en datums in mijn moeder’s indrukwekkende verzameling ontbrak haar nog altijd de preciese geboortedatum van Jitske van Ketel. Google bracht uitkomst en in een mum van tijd zat ik verdiept in tientallen genealogische websites, nieuwsgroepen en email lijsten. Dat wat we zochten kwam al snel aan het licht — 26 September 1855, vergezeld van een kopie van de pagina uit het desbetreffende geboorteregister. Wat ik echter niet verwacht had, was de lawine van informatie die na deze ontdekking loskwam.

De geboorte akte vertelt ons dat Jitske van Ketel de oudste dochter was van Bauke Ygrams van Ketel and Trijntje Baukes Tiemstra. Gebruikmakend van onze vernoemingsformule, kunnen we hier uit afleiden dat Trijntje’s moeder Jitske moet hebben geheten. Wat we ook kunnen aannemen, is dat haar oudste broer Ygram geheten moet hebben — dat wil zeggen, als ze tenminste broers had. Het begint spannend te worden.

De voorchristelijke stammen – inclusief de Friezen – die Noord-West Europa bevolkten voordat Ierse monniken verschenen om het evangelie te verspreiden, geloofden dat hun ziel voortleefde in nakomelingen die naar hen vernoemd waren. Als een oprechte heiden was je verplicht om je kinderen naar je ouders te vernoemen om zo het voortleven van hun ziel te garanderen. Het blijkt dat zelf in de Christelijke tijden, de daaropvolgende traditie met een zekere mate van fanatisme in ere werd gehouden.

Hoewel de namen waarover u tot nu toe gelezen hebt misschien al ongewoon genoeg lijken, is het zo dat Ygram zelfs in Friesland erg zeldzaam is. Terwijl ik de details van Jitske van Ketel’s broers en zussen doornam, werd het me duidelijk dat haar vader tot het uiterste is gegaan in zijn pogingen om het voortleven van zijn vader’s ziel te verzekeren. Jitske had inderdaad een oudere broer met de naam Ygram, maar hij stierf in 1871 toen hij net 20 was en zonder kinderen. Na de dood van Ygram worden er niet minder dan nog eens vier zoons geboren. Alle vier overlijden ze als ze slechts een paar maanden oud zijn, and alle vier heetten ze Ygram.

De beschikbare gegevens over mijn voorouders, de van Ketels, gaan veel verder terug dan welke andere familietak ook. Gebruikmakend van de naam Ygram als herkenningspunt, gaat het spoor eerst terug naar 1661, als Jancke Ygrams van Achlum de naam in de familie introduceert door met Jan Alberts van Ketel te trouwen. Jancke’s moeder was een dame die Sara van Vierssen heette, en de familie van Vierssen is terug te voeren tot begin zestiende eeuw – dat is 12 generaties, teruggeteld vanaf mijn eigen generatie.

De stamboom houdt daar niet op – integendeel. Als we hoe langer hoe verder terguggaan in de tijd, komen we uiteindelijk terecht bij een meisje met de naam Elisabeth, die ergens in het midden van de veertiende eeuw geboren is. Men zegt dat zij een buitenechtelijk kind was van Willem V, Graaf van Holland en Zeeland, ook bekend onder de naam Willem I, Hertog van Beieren. Deze Willem was de zoon van niemand minder dan Lodewijk IV, bijgenaamd “de Beier”, Keizer van het Heilige Roomse Rijk, die leefde en regeerde in de eerste helft van de veertiende eeuw.

Onlangs heb ik De Naam van de Roos van Umberto Eco weer eens herlezen, en deze keer vanuit een nieuw gezichtspunt. Wanneer de Heilige Roomse keizer in het verhaal ter sprake komt, gun ik mezelf het plezier om deze historische figuur te beschouwen als mijn overgrootvader tot de 18e macht verheven. Ik vraag me af waar ik terecht kan om aanspraak te maken op de troon?

Oh, en voor het geval u me niet gelooft — ga maar even na:

Bronvermelding

Ernst-Jan Munnik en zijn berichten aan de Yahoo nieuwsgroep Friesland-Genealogy:
Bericht 19254
Bericht 19256
Alle Friezen, website die wil laten zien wat er in de Friese gemeentearchieven is te vinden
Genealogie Online
Tresoar, website van het Fries Historisch Museum
Google and Wikipedia
My mother’s archive